Iloa o a lala o laufanua

Geography e le gata o le nofoa atonu na e sola ese mai; sili atu nai lo lena, etymologically lona igoa o lona uiga moni "faʻamatalaina o le lalolagi" ma o le mea tonu lava lea, o se saienisi e nafa ma le suʻesuʻeina uma o le laueleele luga, faʻapea foi teritori, laufanua, nofoaga, itulagi e fausia ai e ala i le fesoʻotaʻi o le tasi i le tasi.ae ma kulupu o loʻo nonofo ai.

E tatau ona maitauina o lenei ei ai eseʻesega faʻasolopito talaʻaga i le suʻesuʻega faʻafanua e tusa ai ma le suʻesuʻega, lea e aofia ai le fa: o le spatial auiliiliga o natura ma tagata foliga vaaia, o suʻesuʻega o le teritori (mai le nofoaga i le itulagi), o le suʻesuʻega o le sootaga i le va o le tagata ma lona siosiomaga, ma le suʻesuʻega o le lalolagi science.

I le aluga o tausaga, e le gata i metotia suʻesuʻega ua suia ae o mea foi e suʻesuʻeina, saili mo nisi vaega o le malamalama e malamalama ai i le amio, amataga ma isi uiga eseʻese o soʻo se mea foliga mai o le lalolagi e nafa ma le malamalamaaga mai soʻo se matata.

O mea ua taua i luga e tau atu i le mea ua lauiloa i aso nei o le 'Modern Geography', o le saienisi lava e tasi poʻo le aano o loʻo taua i luga, ae ma le faʻamoemoe o suʻesuʻe loloto ma auʻiliʻili le faʻasologa o mea masani ma mea na tutupu e tagata, ufiufiina i latou e le gata mai le nofoaga o na eseʻesega na tutupu, ae faʻapea foi ona iloiloina ma maitau pe faʻafefea, o suiga na latou faia e avea ai latou, faʻatasi ai ma isi vaega tutusa.

O le tulaga lea, o le mataupu ua vaevaeina nei i lala o laufanua, lea e tele lava ona aofia ai faʻafanua tino ma faʻafanua tagata.

Saili uma i ai lala o faʻafanua

Mai le faaletino

O le faʻapitoa o le laufanua suʻesuʻe le fogaʻeleʻele o le lalolagi i se faiga masani ma spatial auala mafaufauina o se atoa ma faʻapitoa, o le natura avanoa faʻafanua.

Physical Geography e faʻatauaina le suʻesuʻeina ma le malamalamaaga i faʻafanua ma faʻagaioiga o le siosiomaga faʻanatura, ae tuʻu ese - ma mo metotia faʻavae - o le aganuʻu faʻaleaganuʻu o loʻo pulea le mea ua taʻua o le Human Geography.

O loʻo taua i luga i nai upu ma puʻupuʻu o lona uiga, e ui o loʻo i ai pea sootaga i le va o nei matata eseese e lua, faʻapea foi ma talafeagai, pe a suʻesuʻeina se tasi o matata e lua, e taua tele le tuʻu eseʻese o leisi i nisi auala, ma le faʻamoemoe o le faʻatagaina o le auala ma mea i totonu e auʻiliʻiliina i se loloto sili atu.

E tusa ai ma le saienitisi o Arthur Newell Strahler (o ia lea sa gafa ma le faʻatulagaina o sea lala) o loʻo faʻatauaina i gaioiga o aʻafiaga o lua tetele tafe o le malosi; o le tafe mai lea o le la e faʻatonutonu ai le vevela o le tau faʻatasi ai ma gaioiga o vai ma le lona lua, o le tafe mai o le vevela mai totonu o le Lalolagi, lea e afua mai i mea o loʻo i luga vaega o le lalolagi.

E tatau ona maitauina o nei tafe faʻatosinaina ma galue i luga o le fogaʻeleʻele o le lalolagi, o lona uiga, i totonu o le a le vaega o suʻesuʻega mo le tino faʻataʻitaʻi.

E ui lava i le i ai o se talafeagai talafeagai manatu, isi agavaʻa pulega i ai a latou lava manatu o le a faʻafanua tino. Faʻatasi ai ma mea taua, o lomifefiloi poʻo taiala suʻesuʻe e tu matilatila:

• Le tasi ma le Rioduero Dictionary of Geography, lea e faʻatapulaʻaina i le lisiina o mataupu aofia ai i le matata o faʻafanua tino, pei o climatology, geomorphology, Oceanography, ma Continental hydrography, aofia ai glaciology.
• Le Elsevier Dictionary of Geography faʻamamafaina o faʻafanua tino faʻafetaui ma vaega o le lalolagi o le siosiomaga faʻaletino, o lona uiga, o le lithosfer, ea, hydrosphere, biosfer. Faʻapea foi ma fesoʻotaʻiga i le va o latou, lo latou tufatufaina i luga o le lalolagi luga ma suiga i taimi e o oloa o mafuaʻaga mafuaʻaga poʻo tagata aʻafiaga. O loʻo taua ai o lala o le faʻafanua tino o geomorphology, Oceanography, climatology, terrestrial hydrology, glaciology, biogeography, paleogeography, edafogeography, geocriology ma le suʻesuʻeina o laufanua. Faia o le tusi i le isi itu o le talaʻaga moana na alualu i luma o se tutoʻatasi aʻoaʻoga, e tusa ai ma le aloaʻia o tusitala.
• Mo le FJ Monkhouse's Dictionary of Geographic Terms, Physical Geography e faʻasino i le saienisi o loʻo faʻavae i luga o na vaega o laufanua o loʻo fesoʻotaʻi ma foliga ma le mapusaga o le laualuga o le lalolagi, o le faʻatulagaina, faʻalautelega ma le natura o sami ma sami, o le siʻosiʻomaga o loʻo siʻomia ai i tatou ma o gaioiga faʻatatau. , o le eleele palapala ma le "natura" togavao e ufiufi ai, o lona uiga, le siosiomaga faaletino o le laufanua.

E uiga i le lalolagi faʻafanua

E aofia ai le vaevaeina o mataupu pei o lea ma e mai lala o laufanua o loʻo vavaeʻese ma e nafa ma (lautele manatu) suesue sosaiete tagata mai se avanoa lautele, faʻapea foi ma le fesoʻotaʻiga i le va o ia kulupu ma le siʻosiʻomaga o loʻo latou nonofo ai, o laufanua faʻaleaganuʻu ma itulagi o tagata ua fausia a o latou pasia.

Lenei puʻupuʻu manatu faʻapitoa e aofia ai foʻi ma le avea ma suʻesuʻega e faʻatagaina ai le lesitalaina ma le maitauina o gaioiga a tagata mai le vanimonimo, tagata olaolaola ma le saienisi o laufanua laufanua.

E faʻaalia e le suʻesuʻe maeʻaeʻa i le eseʻesega mauaa i le tufatufaina o le faitau aofai o tagata i luga o le fogaʻeleʻele o le lalolagi, o mafuaʻaga o sea tufatufaina ma ona faaupufai, agafesoʻotaʻi, tamaoaiga, demographic ma aganuu taunuuga i le fesoʻotaʻiga ma o loʻo i ai poʻo ono aoga o le siosiomaga siosiomaga fua eseese.

O le suʻesuʻega poʻo le atiaʻeina o aga fesoʻotaʻiga a lenei lala na mafua ai le amataga mai o vaevaega eseese e faʻatauaina i nisi o nei auala. Lenei faʻasologa o faʻavasega malamalama ua suʻesuʻeina pe suʻesuʻeina auiliiliina e paranesi:

O le faitau aofaʻi

Lenei suʻesuʻega o tufatufaina mamanu o tagata soifua i luga o le fogaeleele ma gaioiga, pe le tumau pe faʻasolopito, mo mea na latou tutupu ma mulimuli ane latou mafuaʻaga pe toe fesuiaʻi.

Tamaoaiga

O se tasi o lala o laufanua o loʻo faʻavae i luga o faʻataʻitaʻiga tamaoaiga ma faʻagaioiga, faʻalauteleina i le taimi ma i le terrestrial space. O le tamaoaiga faʻafanua o le amio pulea e suʻesuʻeina le faʻafanua tufatufaina o le tamaoaiga mea; o aʻafiaga o lenei mea i atunuʻu, itulagi ma, i se tulaga lautele, i tagata soifua. O loʻo faʻatali se vaʻai matagofie ma le tamaoaiga, ae mai le manatu o le tufatufaina atu o faʻafanua o mea tau tupe. Fai mai se tasi o tusitala paionia, Krugman, o le "lala o le tamaoaiga" e uiga i le "nofoaga o gaosiga i le vanimonimo."

Faʻaleaganuʻu

O se auala i le tagata geography o loʻo suʻesuʻeina sootaga o loʻo i ai i le va o tagata soifua ma laufanua, lea e maitauina mai se vaaiga talafeagai.

Urbana

Tasi lenei o lala o laufanua o loʻo suʻesuʻeina fonotaga a tagata o loʻo fai ma sui o 'aʻai, latou faitau aofai, uiga, talaʻaga o mea na tutupu, galuega ma faʻatauaina taua.

Itumalo

O loʻo suʻesuʻeina le lalolagi i tua, o fausaga o faʻatoʻaga ma faiga, o avanoa i nuʻu i tua, o mea tau le tamaoaiga o loʻo faʻatautaia ai, pei o faʻatoʻaga, lafumanu ma turisi Faʻapea foi ma ituaiga o faʻavae ma faʻafitauli e mafua ai vaega o le faʻaletonu, matua, faafitauli tau le tamaoaiga, faʻafitauli tau le siosiomaga, ma isi.

Faiga Faʻapolokiki

E pei ona taʻu mai i lona igoa, e nafa ma le suʻesuʻeina o polokiki faaupufai ma pe faʻafefea ona fesoʻotaʻi ma fesoʻotaʻi faʻamatalaga faasaienisi faaupufai ma geopolitics, faapea foi ma le multidisciplinary fanua o faavaomalo suesuega.

Fomaʻi

O lenei lala e taulaʻi i suʻesuʻega o iuga e gafa ma le aafiaga o le siosiomaga i tagata soifua maloloina. E faʻapea foi ona suʻesuʻeina le tufatufaina o faʻafanua o faʻamaʻi, e aunoa ma le tuʻua o le suʻesuʻega o le siosiomaga itu na fesoasoani i lo latou salalau. Lenei i ai ona i ai ausilali fesoasoani, lea e leai se mea sili atu ma e leai se itiiti ifo nai lo vailaʻau.

O le matua poʻo gerontological

Iloiloina o le sosaiete-spatial aafiaga o le matutua o le faitau aofai o tagata e ala i le malamalamaaga o fegalegaleaiga i le va o le tino-agafesootai siosiomaga ma tagata matutua, i eseese fua, micro (fale), meso (tuaoi) ma macro (taulaga, itulagi, atunuu) , faʻatasi ai ma isi.

Laulelei o faʻafanua masani ma fisiki

• Geomorphology: O lenei lala e suʻesuʻeina le tupuʻaga ma le tuputupu aʻe o ituaiga o laufanua faʻafanua.
• Eleele eleele: lenei paranesi suʻesuʻe le amataga, typification ma tufatufaina o eleele
• Climatology: O lenei lala e suʻesuʻeina tau, o latou ituaiga ma tufatufaina, e suʻesuʻeina foi a latou mea ma eseesega faʻaitulagi.
• Biogeography: eO lenei lala e suʻesuʻe i meaola o le lalolagi, o le tufatufaina o mamanu o manu ma laʻau
• Hydrography: o se tasi o lala o laufanua o loʻo faʻamatalaina ai mea ofoofogia poʻo mea moni e uiga i le laueleele terasitila
• O le faitau aofaʻi: O lenei lala e suʻesuʻe le aofaʻi, tuʻufaʻatasiga ma le tufatufaina o le faitau aofaʻi o tagata e tusa ma uiga o laufanua faʻafanua
• Lautele: eO lenei lala e suʻesuʻeina le va fealoaʻi o tagata tagata ma a latou sootaga i totonu o le vaʻaiga lautele

Isi lala o laufanua leai se taua

Matematika matata

Pei o latou uma, o lenei tasi taulaʻi foi i luga o le lalolagi, ae faavae i luga o lona matematika vaega. Ma e suʻesuʻeina foi ona sootaga ma le masina ma le la, tusa lava pe o le a le tuueseeseina o nei mea e lua, e mafai ona faia se taupulepulega i luga o le Ekueta o le Lalolagi, o le teropika, laina polar, faʻafanua faʻafanua ma fuaina foi le tele o le Lalolagi ala i le suʻesuʻega o le ofoofogia o le laualuga o loʻo tupu mai, oloa o le fegalegaleaʻi o nei lua.

O le fia iloa mea moni o se tasi o lala na amata mai i le taimi e tasi o le geography pei o na fuafuaina ma ona atinaʻe faʻavae na mafua mai e aofia ai Topography, Cartography, Astronomical Geography, Geostatistics ma Geomatics.

O le isi mataʻina mataʻina o le pe a fai o faʻatomuʻaga suʻesuʻega o laufanua o loʻo faʻataunuʻuina, poʻo pe a aofia ai le nofoaga o le Lalolagi i le atulaulau ma i le faʻasologa o le la, gaioiga a le lalolagi, o le aafiaga o le la ma le masina i luga (le maalofia ma taua. amataga vaega i paranesi o laufanua pei o Climatology ma Hydrology) ma le faʻauigaina ma le malamalamaaga o nofoaga nofoaga, o le faʻavae o soʻo se suʻesuʻega faʻafanua, o anotusi, metotia ma faʻamatalaga o matematika geography propitiate o loʻo faʻaaogaina.

O lenei lala ua tupu tele suiga i aso nei o loʻo i ai le avanoa e te faʻapitoa ai i na saienisi.

Faʻafanua tau lalelei

O loʻo vaʻaia poʻo e iai le faʻamoemoe o le faʻamatalaina o le tufatufaina atu o laufanua o laʻau ma manu; saili mo fesoʻotaʻiga o loʻo i ai i le va o nei ma le siʻosiʻomaga siosiomaga o latou nonofo ai. E oʻo i lenei lala e suʻesuʻe, mo se faʻataʻitaʻiga, mafuaʻaga na ala ai ona sili le taʻutaʻu i le taiga, xerophytes i le toafa poʻo le olaola o laʻau i le togavao.

E vaevaeina i le Phytogeography, e suʻesuʻeina le tufatufaina o laʻau i le lalolagi, ma le Zoogeography, lea e suʻesuʻeina le tufatufaina o manu i le lalolagi. O leisi taua uiga taua o le botani, zoology ma le siosiomaga maua mai lenei saienisi.

Faʻafanua faaupufai

O le vaega lea e suʻesuʻeina le tufatufaina ma faʻapolokiki faʻavae o le lalolagi, o lona uiga, e feagai ma le faʻafefea ona tufatufaina le teritori i tuutuuga o le avanoa o loʻo nofoia e le tagata soifua.

E tatau ona maitauina o se tasi o sili sili lautele lala o laufanua, talu ai o lona autu autu mo auiliiliga o malo faʻalapotopotoga o loʻo suʻesuʻeina o faʻalapotopotoga faʻapolokiki ma ma lenei e le gata e faʻasino i se faʻalapotopotoga poʻo se faʻavae faʻaletino, ae faʻapea foi ma Latou e mafai ona aofia ai mai se vaega toʻatele o tagata taʻitoʻatasi ua maeʻa aʻoaʻoina ma faʻasolosolo lelei i se tele faʻavaomalo tamaoaiga po o poloka faaupufai ma faatapulaa i na o atunuu.

O le faʻatonutonuina o lenei saienisi e fai lava sina faigata, peitaʻi, o le polokiki faʻafanua e fiafia i vaega uma e fesoʻotaʻi ma lona saienisi, e pei o le faiga faʻaupufai, malo faiga, aʻafiaga o faiga faʻaupufai, ma isi.

O le isi mea e fiafia iai poʻo suʻesuʻega mo faʻafolokiki faʻafanua o le nofoaga faʻafanua, o lona uiga, faitau aofai o tagata, malo, teritori, eria, ma isi. Talu ai e feutanaʻi ma se vaega e ese ai mai i le saienisi faaupufai aua i le auala lava e tasi o le siosiomaga lea e atinaʻe ai malo faʻapolokiki o se mataupu o le auiliiliga.